Szczepienia w okresie ciąży stały się jednym z najważniejszych elementów profilaktyki zdrowotnej zarówno dla kobiet ciężarnych, jak i dla ich nienarodzonych jeszcze dzieci. Jako lekarz często spotykam się z wieloma pytaniami dotyczącymi bezpieczeństwa i skuteczności szczepień w tym wyjątkowym okresie. W tym artykule, opierając się na najnowszych badaniach naukowych, przedstawię kompleksowe informacje o szczepieniach przeciwko RSV, krztuścowi, grypie i COVID-19 zalecanych w ciąży. Omówię również ich bezpieczeństwo oraz dostępność i refundację w ramach programu Ciąża+ w Polsce. Wszystkie przedstawione dane pochodzą z aktualnych, recenzowanych publikacji naukowych oraz oficjalnych dokumentów Ministerstwa Zdrowia.
Dlaczego szczepienia w ciąży są tak ważne?
Szczepienia wykonywane u kobiet w ciąży mają unikalną zaletę – chronią jednocześnie dwie osoby: matkę i dziecko. Dzieje się tak dzięki transferowi przeciwciał przez łożysko, co zapewnia noworodkowi bierną odporność już od pierwszych chwil życia. Jest to szczególnie istotne, ponieważ układ odpornościowy niemowlęcia nie jest w pełni dojrzały w pierwszych miesiącach życia, a harmonogram szczepień ochronnych dla dzieci rozpoczyna się dopiero po ukończeniu 6-8 tygodni.
Szczepienia w ciąży tworzą swoistą „strefę ochronną” wokół noworodka, zapewniając mu odporność na choroby, które mogą być dla niego szczególnie niebezpieczne. Ten mechanizm ochrony jest wyjątkowo skuteczny i oparty na naturalnych procesach fizjologicznych zachodzących między organizmem matki a rozwijającym się płodem.
Szczepienia przeciwko wirusowi RSV
Czym jest RSV i dlaczego jest niebezpieczny?
Wirus syncytialny układu oddechowego (RSV – Respiratory Syncytial Virus) jest jednym z głównych patogenów odpowiedzialnych za infekcje dróg oddechowych u niemowląt5. Dla większości dorosłych zakażenie RSV objawia się jak typowe przeziębienie, ale dla noworodków i małych niemowląt może prowadzić do poważnych powikłań:
- zapalenia oskrzelików
- zapalenia płuc
- niewydolności oddechowej wymagającej hospitalizacji
- w skrajnych przypadkach może zagrażać życiu
Skuteczność szczepień przeciwko RSV w ciąży
Przełomowe badania kliniczne opublikowane w prestiżowych czasopismach medycznych wykazały wysoką skuteczność szczepionki przeciwko RSV (Abrysvo) podawanej kobietom w ciąży:
- 81,8% skuteczność w zapobieganiu ciężkim chorobom dolnych dróg oddechowych u niemowląt w pierwszych 90 dniach życia
- Znaczące zmniejszenie ryzyka hospitalizacji niemowląt z powodu infekcji RSV w pierwszych miesiącach życia
- Wyraźne korzyści zdrowotne dla niemowląt urodzonych przez matki zaszczepione podczas ciąży
Centers for Disease Control and Prevention (CDC) rekomenduje podawanie szczepionki przeciwko RSV kobietom ciężarnym w 32-36 tygodniu ciąży, co zapewnia optymalny transfer przeciwciał ochronnych przez łożysko. Ta stosunkowo nowa strategia ochrony noworodków przed RSV jest uznawana za przełomowe osiągnięcie w dziedzinie profilaktyki chorób zakaźnych u najmłodszych dzieci.
Szczepienia przeciwko krztuścowi
Dlaczego krztusiec jest tak groźny dla najmłodszych?
Krztusiec (koklusz) to wysoce zakaźna choroba bakteryjna wywoływana przez Bordetella pertussis. Dla dorosłych objawia się przewlekłym kaszlem utrzymującym się przez wiele tygodni, ale dla niemowląt, szczególnie poniżej 3 miesiąca życia, stanowi poważne zagrożenie zdrowia i życia. U najmłodszych dzieci krztusiec może powodować:
- napady kaszlu prowadzące do problemów z oddychaniem i karmieniem
- bezdech
- zapalenie płuc
- encefalopatię z powodu niedotlenienia
- zgon (ryzyko jest najwyższe u niemowląt poniżej 3 miesiąca życia)
Co mówią najnowsze badania?
Badania naukowe jednoznacznie potwierdzają wysoką skuteczność szczepień przeciwko krztuścowi (Tdap/DTaP) w ciąży:
- Skuteczność na poziomie 45,6-93% w zapobieganiu krztuścowi u niemowląt
- Szczególnie wysoka ochrona (80-90%) dla dzieci poniżej 2 miesiąca życia
- Zmniejszenie ryzyka hospitalizacji niemowląt z powodu krztuśca o 90%
- Redukcja ryzyka zgonu niemowląt o 95%
Międzynarodowe badania przeprowadzone w różnych populacjach (Peru, USA, Argentyna) konsekwentnie potwierdzają te wyniki. Obecnie zaleca się podanie szczepionki przeciwko krztuścowi w każdej ciąży, najlepiej między 27 a 36 tygodniem (optymalnie 28-32 tydzień), aby zapewnić maksymalny poziom przeciwciał ochronnych u noworodka.
Szczepienia przeciwko grypie
Grypa w ciąży – podwójne ryzyko
Zakażenie wirusem grypy w czasie ciąży wiąże się ze zwiększonym ryzykiem powikłań zarówno dla matki, jak i dla rozwijającego się płodu. Kobiety ciężarne są bardziej narażone na ciężki przebieg grypy, hospitalizację i powikłania. Dodatkowo, zachorowanie na grypę podczas ciąży zwiększa ryzyko:
- przedwczesnego porodu
- niskiej masy urodzeniowej dziecka
- poronienia
- powikłań okołoporodowych
Skuteczność szczepień przeciw grypie w ciąży
Aktualne badania kliniczne potwierdzają wielostronne korzyści ze szczepień przeciwko grypie w okresie ciąży:
- Zmniejszenie ryzyka zachorowania u kobiet w ciąży o 42-50%
- Skuteczna ochrona niemowląt do 6 miesiąca życia (efektywność 35%, najwyższa w pierwszych 2 miesiącach – 56%)
- Redukcja ryzyka hospitalizacji niemowląt z powodu grypy o około 40%
- Szczególnie wysoka ochrona dzieci poniżej 3 miesiąca życia
- Zmniejszenie liczby przypadków grypy u matek w okresie poporodowym o 60%
Światowe organizacje zdrowia rekomendują szczepienia przeciwko grypie w każdym trymestrze ciąży, chociaż najczęściej wykonuje się je w drugim i trzecim trymestrze. Szczepienie jest szczególnie zalecane przed sezonem grypowym lub w jego trakcie.
Szczepienia przeciwko COVID-19
COVID-19 a ciąża – specjalne zagrożenia
Badania epidemiologiczne wykazały, że kobiety w ciąży zakażone wirusem SARS-CoV-2 są w grupie podwyższonego ryzyka ciężkiego przebiegu COVID-19, co może prowadzić do:
- konieczności hospitalizacji i leczenia na oddziale intensywnej terapii
- stosowania wentylacji mechanicznej
- zwiększonego ryzyka przedwczesnego porodu i powikłań ciążowych
- pogorszenia stanu zdrowia zarówno matki, jak i dziecka
Bezpieczeństwo i skuteczność szczepień przeciwko COVID-19 w ciąży
Najnowsze metaanalizy i badania z dużych kohort pacjentek potwierdzają zarówno skuteczność, jak i bezpieczeństwo szczepień przeciwko COVID-19 w okresie ciąży:
- Metaanaliza z 2024 roku wykazała, że kobiety zaszczepione w ciąży miały niższą częstość występowania przedwczesnych porodów z pooled OR wynoszącym 0,78 (95% CI: 0,70, 0,87)
- Badanie z Chin z 2024 roku udokumentowało, że czas hospitalizacji zaszczepionych ciężarnych z COVID-19 był znacząco krótszy (8,8 ± 3,3 dni) w porównaniu do niezaszczepionych (11,0 ± 3,9 dni)
- Szczepionki przeciwko COVID-19 zwiększają poziom przeciwciał anty-SARS-CoV-2, które są skutecznie przekazywane przez łożysko, zapewniając ochronę noworodkom
- Szczepienia w ciąży przeciwko COVID-19 zmniejszają ryzyko wewnątrzczaszkowego krwawienia nietraumatycznego u noworodków
Bezpieczeństwo szczepień w ciąży – co mówi nauka?
Bezpieczeństwo szczepień w okresie ciąży jest przedmiotem intensywnych badań naukowych. Liczne metaanalizy i duże badania kohortowe dostarczają przekonujących dowodów, że rekomendowane szczepienia nie zwiększają ryzyka poważnych zdarzeń niepożądanych ani dla matki, ani dla płodu.
Bezpieczeństwo szczepionki przeciwko krztuścowi
Metaanaliza z 2022 roku, opublikowana w renomowanym czasopiśmie naukowym, wykazała że szczepionki przeciwko krztuścowi (Tdap) są bezpieczne dla kobiet w ciąży i ich dzieci:
- Nie stwierdzono statystycznie istotnego wzrostu częstości występowania poważnych zdarzeń niepożądanych u kobiet w ciąży (pooled OR 1,26; 95% CI: 0,78, 2,05)
- Nie wykazano zwiększonego ryzyka powikłań u noworodków (pooled OR 0,61; 95% CI: 0,37, 1,01)
- Niemowlęta urodzone przez zaszczepione matki miały znacząco wyższe poziomy przeciwciał ochronnych
Bezpieczeństwo szczepionek przeciwko COVID-19
Systematyczny przegląd i metaanaliza z 2022 roku, obejmująca ponad 56 000 pacjentek, nie wykazała istotnych statystycznie różnic między zaszczepionymi a niezaszczepionymi kobietami w ciąży w zakresie:
- Ryzyka poronienia (1,56% vs 0,3%. RR 1,23; 95% CI 0,54 do 2,78)
- Długości hospitalizacji matki (MD 0,00; 95% CI -0,08 do 0,08)
- Występowania gorączki połogowej (1,71% vs 1,1%. RR 1,04; 95% CI 0,67 do 1,61)
- Ryzyka krwawienia poporodowego (4,27% vs 3,52%. RR 0,84; 95% CI 0,65 do 1,09)
Duże badanie obserwacyjne z 2024 roku, przeprowadzone na grupie ponad 311 000 kobiet w ciąży w Stanach Zjednoczonych, potwierdziło niższe ryzyko przedwczesnego porodu i poronień u kobiet zaszczepionych przeciwko COVID-19.
Bezpieczeństwo szczepionek przeciwko RSV i grypie
Najnowsze badania kliniczne potwierdzają również korzystny profil bezpieczeństwa szczepionek przeciwko RSV oraz grypie podawanych w ciąży:
- Systematyczny przegląd z 2025 roku potwierdził, że szczepienia przeciwko RSV i grypie są bezpieczne i nie zwiększają ryzyka powikłań ciążowych ani niekorzystnych wyników położniczych
- Szczepienia przeciwko grypie w ciąży nie zwiększają ryzyka wad wrodzonych, poronień czy przedwczesnych porodów
Program Ciąża+ i koszty szczepień w Polsce
Co obejmuje program Ciąża+?
Program Ciąża+ to inicjatywa Ministerstwa Zdrowia mająca na celu wsparcie kobiet w ciąży poprzez zapewnienie bezpłatnego dostępu do wybranych leków i szczepień. Obecnie program obejmuje:
- Bezpłatną szczepionkę przeciwko RSV (Abrysvo) dla kobiet w ciąży od kwietnia 2025 roku
- Bezpłatną szczepionkę przeciwko krztuścowi dla kobiet w ciąży dostępną w przychodniach POZ od października 2024 roku
- Bezpłatne leki na receptę oznaczone literą „C” dla wszystkich kobiet w ciąży, niezależnie od ubezpieczenia
Od 15 października 2024 roku kobiety w ciąży mogą bezpłatnie zaszczepić się przeciwko krztuścowi w przychodniach podstawowej opieki zdrowotnej (POZ). Szczepienie obejmuje kobiety między 27. a 36. tygodniem ciąży w schemacie jednodawkowym – bez dodatkowych skierowań i zaświadczeń. O kwalifikacji do szczepienia decyduje lekarz POZ.
W przypadku ciąży zagrożonej przedwczesnym porodem, kobieta może zostać zaszczepiona już po 20. tygodniu ciąży – o tym decyduje lekarz prowadzący ciążę.
Koszty szczepień niepokrywanych przez program
Szczepionki, które nie są w pełni refundowane w ramach programu Ciąża+, można zakupić w aptekach:
- Szczepionka przeciwko grypie: około 50-80 zł, ale w ostatnich latach szczepionka ta jest dla kobiet ciężarnych dostępna bezpłatnie
- Szczepionka przeciwko COVID-19: obecnie dostępna bezpłatnie w wyznaczonych punktach szczepień
Najczęściej zadawane pytania o szczepienia w ciąży
Czy mogę przyjąć kilka różnych szczepionek w czasie ciąży?
Tak, zgodnie z rekomendacjami towarzystw ginekologicznych i położniczych, można podawać różne szczepionki podczas tej samej wizyty. Badania nie wykazały zwiększonego ryzyka działań niepożądanych przy jednoczesnym podaniu szczepionki przeciw grypie i krztuścowi lub COVID-19. Każdorazowo decyzję o podaniu kilku szczepionek jednocześnie podejmuje lekarz kwalifikujący do szczepienia9.
Kiedy najlepiej wykonać poszczególne szczepienia w ciąży?
Optymalne terminy szczepień różnią się w zależności od rodzaju szczepionki:
- RSV: rekomendowany 32-36 tydzień ciąży
- Krztusiec: 27-36 tydzień ciąży (optymalnie 28-32 tydzień)
- Grypa: w każdym trymestrze ciąży, najlepiej przed lub w trakcie sezonu grypowego
- COVID-19: bezpiecznie można zaszczepić się w dowolnym trymestrze ciąży
Czy szczepienia w ciąży mogą zaszkodzić mojemu dziecku?
Liczne badania naukowe potwierdzają bezpieczeństwo rekomendowanych szczepień w ciąży. Nie wykazano zwiększonego ryzyka wad wrodzonych, poronień czy przedwczesnych porodów związanych ze szczepieniami. Wręcz przeciwnie – badania pokazują, że szczepienia mogą zmniejszać ryzyko niektórych powikłań ciąży oraz chronić dziecko przed poważnymi chorobami zakaźnymi w pierwszych miesiącach życia.
Kto nie powinien otrzymać szczepień w ciąży?
Przeciwwskazania do szczepień w ciąży są podobne jak w przypadku ogólnej populacji i obejmują:
- Ciężkie reakcje alergiczne na wcześniejsze dawki danej szczepionki lub jej składniki
- Ostra choroba przebiegająca z wysoką gorączką (w takim przypadku szczepienie należy odłożyć)
Każda kobieta w ciąży powinna być indywidualnie oceniona przez lekarza pod kątem potencjalnych korzyści i ryzyka związanego ze szczepieniem.
Podsumowanie
Szczepienia w ciąży stanowią skuteczną i bezpieczną strategię ochrony zarówno matki, jak i noworodka przed potencjalnie groźnymi chorobami zakaźnymi. Najnowsze badania naukowe jednoznacznie potwierdzają korzyści wynikające ze szczepień przeciwko RSV, krztuścowi, grypie i COVID-19 w okresie ciąży przy zachowaniu bardzo dobrego profilu bezpieczeństwa.
Program Ciąża+ w Polsce sukcesywnie rozszerza dostęp do bezpłatnych szczepień dla kobiet w ciąży, co stanowi ważny krok w kierunku poprawy opieki prenatalnej i zdrowia noworodków. Bezpłatne szczepienia przeciwko krztuścowi już są dostępne, a od kwietnia 2025 roku program objął również szczepienia przeciwko RSV.
Pamiętajmy, że decyzja o szczepieniach powinna być zawsze podejmowana w porozumieniu z lekarzem prowadzącym ciążę, który uwzględni indywidualną sytuację zdrowotną przyszłej mamy i najnowsze zalecenia medyczne.
Ten artykuł powstał na podstawie najnowszych badań naukowych opublikowanych w renomowanych czasopismach medycznych. Informacje dotyczące programu Ciąża+ pochodzą z oficjalnych dokumentów Ministerstwa Zdrowia. Data aktualizacji: maj 2025.
Bibliografia
- https://szczepienia.pzh.gov.pl/ministerstwo-zdrowia-obejmuje-refundacja-kolejne-szczepionki/
- https://www.gov.pl/web/zdrowie/szczepionka-przeciw-krztuscowi-dla-kobiet-w-ciazy
- https://www.gov.pl/web/psse-nowa-sol/bezplatne-szczepienia-przeciw-krztuscowi-dla-kobiet-w-ciazy
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37018474/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38477988/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10578951/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC11806401/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39582500/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10352646/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10505126/
- https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11727088/
- https://www.cdc.gov/flu/whats-new/2023-2024-study-vaccination-6-months.html
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32526188/
- https://www.semanticscholar.org/paper/d37eca9a5f90fcdae04aa7a101a706d8b635b2b8
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10826606/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10975285/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9797314/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9302221/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC11724408/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38695784/
- https://jamanetwork.com/journals/jamanetworkopen/fullarticle/2820867
- https://www.nature.com/articles/s41541-024-01002-y
- https://www.frontiersin.org/journals/pediatrics/articles/10.3389/fped.2023.1260740/full
- https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11442887/
- https://researchonline.lshtm.ac.uk/id/eprint/4669944/7/Kampmann-etal-2023-Bivalent-prefusion-f-vaccine-in.pdf
- https://jamanetwork.com/journals/jamanetworkopen/fullarticle/2828804
- https://www.semanticscholar.org/paper/3a90710e90fbddb2c59df0130f855e00ca1f5a24
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9109742/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC12056027/
- https://www.semanticscholar.org/paper/d28bbbcd1e19472f09260f71cf071e64b8f360ab
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39992767/
- https://www.semanticscholar.org/paper/7c41d11bc8dfcc1383492724cfb31c0f11ff7285
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9694328/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36195447/
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1198743X25001338
- https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/14760584.2025.2473328
- https://www.nature.com/articles/s41541-025-01120-1
- https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0264410X24008120
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/40120753/
- https://academic.oup.com/ofid/article/11/11/ofae655/7876026
Kacper Toczyłowski
